💠 *«نماز تراويح» در عهد خليفه چهارم علی مرتضی رضی‌الله‌عنه*

✍🏼 مولانا محّمدنافع
📝 ترجمه: محمد ذاكری‌فر

🔹نماز تراویح در دین اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است و شیوۀ مسنونی‌ست كه از عهد نبی اكرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، تاكنون ادامه دارد. (الصحیح لإبن خزیمه:۳/ ۲۳۷، مشكوة: ص۱۱۴) بعد از پیامبر اكرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، صحابه به این سنّت عمل كردند. (السنن‌الكبری:۲/ ۴۹۶) ما در اینجا قول و عمل خلیفۀ چهارم حضرت علی رضی‌الله‌عنه را در رابطه با نماز تراویح بیان می‌كنیم.
◽️۱٫ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ اللهِ الثَّقَفِیِّ، قَالَ : حدَّثَنَا عَرْفَجَةُ، قَالَ: «كَانَ عَلِیٌّ یَأْمُرُ النَّاسَ بِقِیَامِ رَمَضَانَ، وَكَانَ یَجْعَلُ لِلرِّجَالِ إِمَامًا، وَلِلنِّسَاءِ إِمَامًا. قَالَ عَرْفَجَةُ: فَأَمَرَنِی عَلِیٌّ، فَكُنْتُ إِمَامَ النِّسَاءِ» (بیهقی، السنن الکبری:۴۷۸۹٫ مؤطا محمد:۲۳٫ شعب‌الایمان:۳۰۰۳٫ مصنف ابن‌أبی‌شیبه:۶۲۰۸٫ مصنف عبدالرزاق:۵۱۲۵)؛
حضرت عرفجه از بزرگان عهد حضرت علی مرتضی روایت می‌كند كه حضرت علی در شب‌های ماه رمضان مرد و زن را برای نماز تراویح جمع می‌كرد و برای مردها و زن‌ها دو امام جماعت جداگانه مقرر می‌كرد تا با آنها نماز تراویح را اقامه كنند. حضرت عرفجه می‌گوید كه حضرت علی مرا برای امامت زن‌ها مقرر كرد و من نماز تراویح را با آنها اقامه می‌كردم (و برای رعایت حجاب آنها تمهیداتی اندیشیده شده بود.)
◽️۲٫ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبى عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِىِّ عَنْ عَلِىٍّ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: «دَعَا الْقُرَّاءَ فِى رَمَضَانَ، فَأَمَرَ مِنْهُمْ رَجُلاً یُصَلِّى بِالنَّاسِ عِشْرِینَ رَكْعَةً» قَالَ: «وَكَانَ عَلِىٌّ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ یُوتِرُ بِهِمْ»(بیهقی،السنن‌الكبری:۴۸۰۴٫ مؤطا محمد:۲۳) و روی من وجه آخر عن علی. (المنتقی للذهبی،ص۵۴۲)
ابوعبدالرحمان السلمی می‌گوید كه حضرت علی در ماه رمضان قاریان را فراخواند و یكی را دستور داد كه بیست ركعت نماز تراویح را امامت كند و خود حضرت علی مرتضی سه ركعت نماز وتر را امامت می‌كرد.
◽️۳٫ عَنْ شُتَیْرِ بْنِ شَكَلٍ وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِىٍّ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ، «أَنَّهُ كَانَ یَؤُمُّهُمْ فِى شَهْرِ رَمَضَانَ بِعِشْرِینَ رَكْعَةً، وَیُوتِرُ بِثَلاَثٍ.» (بیهقی، السنن‌الكبری:۴۸۰۳)
شتیر بن شكل از شاگردان حضرت علی، در رمضان بیست ركعت نماز تراویح را اقامه می‌كرد و سه ركعت وتر می‌خواند.
◽️۴٫ «كَانَ یَؤُمُّنَا سُوَیْدُ بْنُ غَفَلَةَ فِى رَمَضَانَ فَیُصَلِّى خَمْسَ تَرْوِیحَاتٍ عِشْرِینَ رَكْعَةً» (همان)
سوید بن غفله شاگرد مشهور حضرت علی، در رمضان بیست ركعت نماز تراویح را با پنج ترویحه امامت می‌كرد.
◽️۵٫ «أَنَّ عَلِیًّا أَمَرَ رَجُلاً یُصَلِّی بِهِمْ فِی رَمَضَانَ عِشْرِینَ رَكْعَةً »(مصنف أبی‌شیبه:۷۷۶۳)
حضرت علی در ماه رمضان دستور داده بود كه بیست ركعت نماز تراویح بخوانند.
خلاصه اینكه خواندن بیست ركعت نماز تراویح از عهد نبوی ثابت است و به‌ویژه در عهد عمر رضی‌الله‌عنه، (۱۴ ه.ق) با اهتمام ویژه‌ای بر آن عمل شد. سپس در عهد عثمان رضی‌الله‌عنه، این سنّت ادامه یافت و سپس در عهد علی رضی‌الله‌عنه، نیز به روال سابق بیست ركعت نماز تروایح با جماعت ادا می‌شد.
🔹بنابراین نماز تراویح از عمل صحابه نیز ثابت است و حضرت علی و فرزندان ایشان نیز بر این سنّت عمل كردند و در این مسئله هیچ اختلافی در عهد علوی رخ نداد. از آن زمان تاكنون نماز تراویح با جماعت در مساجد برگزار می‌شود. عمل صحابه دلیلی قوی بر ثبوت هر امر است؛ چنانكه این قاعده مهم بین علما مشهور است: «التوارث و التعامل هو معظم الدین، یعنی إذا ثبت تعامل الصحابة بأمر فهو حجة قاطعة و سنة ثابتة لایمكن دفعها؛ توارث و تعامل مسئلة مهمی‌ست در دین؛ یعنی زمانی كه مسئله‌ای با تعامل صحابه ثابت شود آن حجت قطعی و سنّت ثابتی‌ست كه نمی‌توان آن را رد كرد.» (كشمیری، فیض‌الباری:۲/ ۲۵۴)
و نیز پیامبر فرمود: «إِنَّ أُمَّتِی لاَ تَجْتَمِعُ عَلَى ضَلاَلَةٍ؛ امت من بر گمراهی اجماع نمی‌كنند. (ابن‌ماجه:۳۹۵۰) لذا تعامل مسلمانان در برگزاری نماز تراویح در تمام ادوار نمی‌تواند اجماع امت بر گمراهی باشد، و این نه یک بدعت، بلكه سنّت است./ فصلنامۀ “ندای اسلام” شمارۀ ۷۳